Saturday, December 19, 2015

იესოს სახარება

ჟოზე სარამაგუ რომ ათეისტი იყო, მისი მკითხველებისათვის უცხო ამბავი არ არის, თუმცა მის რომანებში, შესაძლოა, იმაზე მეტად ცხოვრობს მორწმუნეთათვის ნაცნობი ღმერთი, ვიდრე რომელიმე სხვა ავტორის ნაწარმოებში. ის ხუმრობს, ამიწიერებს ღმერთსაც და ეშმასაც, აკრიტიკებს ღვთისმსახურებს და ღვთისმსახურებას, მაგრამ არასდროს ცინიკურად. „იესოს სახარებაცამის დასტურიაშეიძლება ითქვას, მისი შექმნისას მწერალმა ბეწვის ხიდზე იარა და წარმატებით. თუ ვინმე ელის სკანდალურ ტექსტს (როგორი საქმეაიესოს ცხოვრებაზე ათეისტი წერს), კოვზი ნაცარში ჩაუვარდება. თუმცა, მკითხველსაც გააჩნიამე მაინც მგონია, რომ მორწმუნე ადამიანი არ უნდა დარჩეს შეურაცხყოფილი ამ მშვენიერი წიგნით, სადაც აღწერილია იოსებისა და მარიამის ოჯახური ცხოვრება, იესოს ჩასახვის ამბავი, მისი ბავშვობა და სიყმაწვილე (რაც გამოტოვებულია სახარებაში), მიწიერი ცხოვრება ვიდრე გაღმერთებამდეროგორც ჩვეულებრივი, ახალგაზრდა კაცისა, რომელიც  უშვებს შეცდომებს, ვისთვისაც უცხო არ არის ურჩობა ან ბრაზი, განიცდის ვნებას და შეყვარებულია ისე, როგორც ამას რიგითი ადამიანი შეძლებდა. რაც ამ წიგნში დამაკლდა, ქალების გრძნობების, აზრების მეტად წარმოჩენაამაგალითად, მარიამის. თუმცა, მეორე მარიამისმაგდალინელის სახე გაცილებით გახსნილია.

იესოს სახარება 1991 წელს გამოიცა და გამოცემისთანავე მოჰყვა არაერთგვაროვანი გამოხმაურებები. ვატიკანის გაზეთმა "L'Osservatore Romano" სარამაგუს ვრცელი კრიტიკული წერილი მიუძღვნა, მის ნაწარმოებს მკრეხელური უწოდა და სარამაგუ მწვალებლად შერაცხა. გარდა ვატიკანისა, მწერლის წინააღმდეგ ქვეყნის ხელისუფლებაც გამოვიდა – სახელმწიფო მდივანმა კულტურის დარგში სარამაგუ ევროპის ლიტერატურული პრემიის პორტუგალიელი კანდიდატების სიიდან ამოიღო. თავის მხრივ, მწერალმა სახელმწიფო ცენზურაში დაადანაშაულა და მეუღლესთან ერთად კანარის კუნძულებზე გადავიდა საცხოვრებლად. ეკლესიას და სახელმწიფოს არც შემდეგში დაუკვლია კრიტიკა: 1998 წელს, როცა სარამაგუმ ნობელის პრემია მიიღო (მიიჩნევა, რომ სწორედ ამ წიგნის გამო მიანიჭეს სარამაგუს ნობელის პრემია ლიტერატურაში), ვატიკანმა კვლავ მიუძღვნა გამოხმაურება, მისი გარდაცვალების შემდეგ კი გამოაქვეყნა ნეკროლოგი, სადაც მწერალს "პოპულისტ ექსტრემისტსა" და "ანტირელიგიურ იდეოლოგს" უწოდებდნენ, ხოლო პორტუგალიის პრეზიდენტი მის დაკრძალვაზე არ მივიდა და განაცხადა, რომ ასეთ მწერალს არ იცნობდა, რამაც ათეულ ათასობით პორტუგალიელის გულისწყრომა გამოიწვია.   
თუმცა
, ცხადია, მისი რომანის ირგვლივ განსხვავებული აზრიც ჟღერდა: კრიტიკოსებმა "იესოს სახარებას" "ღრმად ფილოსოფიური და პროვოკაციური" უწოდეს, აგრეთვე ჩათვალეს, რომ სარამაგუმ თავისი მხატვრული ტალანტი ყველაზე უკეთ ამ ნაწარმოებში წარმოაჩინა და წიგნი მაგიური რეალიზმისა და სოციალურ-ისტორიული პროზის შესანიშნავი ნიმუშია; სხვათა შორის, კათოლიკურ ეკლესიაშიც ჰქონდათ დადებითი შეფასება. მაგალითად, ლისაბონის კარდინალის სიტყვით, არ არსებობს გონიერი მორწმუნე, რომელიც ამ რომანით არ აღფრთოვანდება

Thursday, December 10, 2015

როიალ-მერი

ჯერ აღმოსავლურ მოტივებზე შექმნილმა ყდამ მიიქცია ჩემი ყურადღება, მერე პირველივე გვერდზე ჩახუჭუჭებულმა წინადადებამ ჩამითრია და „ორ ნიმუტში“, როგორც წიგნის ერთი გმირი ამბობს, გადავწყვიტე, რომ ბოლომდე უნდა გავსულიყავი. არც მინანია.
აბო იაშაღაშვილის „როიალ-მერი“ ერთი ამოსუნთქვით იკითხება. ე
ს არის ოსმალურ-სპარსულ-რუსულ-ევროპულ-ქართული საკაზმით გაწყობილი, იმდროინდელი ქალაქელების ხასიათებისა და ჩვევების კარგად გადმომცემელი დეტექტიური ამბავი. წიგნის ენა ისევეა დაგვირისტებული, როგორც 125 წლის წინანდელი, შუკა-ბანდებიანი თბილისი, რომელზეც ავტორი გვიყვება. ძალიან მომხიბვლელია ეს აზიური და ალაგ-ალაგ ევროპაშემონაპარი, ფერადი ქალაქი. წიგნის თითქმის ყველა გმირი ძალიან ბევრს დადის – ფეხით, ეტლით, კონკით თუ ველოთი, მხოლოდ მათთვის ნაცნობი შესახვევებით თუ პროსპექტზე გამოსული და შენც, მათ ჩქარ ნაბიჯს ადევნებულს, ნაყროვანების გრძნობა გიჩნდება – გგონია, რომ მაშინდელი დედაქალაქი უკიდეგანო იყო. არადა, მოქმედება სულ რამდენიმე ქუჩაზე ვითარდება და ლაგდება, როგორც ჭადრაკის დაფაზე. მერე იწყებ ფიქრს: ახლა, როცა თბილისი ბევრად ვრცელია, არის კი ისეთი მრავალფეროვანი, როგორც ადრე? ახლაც არაფერი უკვირთ ამ ქალაქში და, როგორ უცნაურადაც არ უნდა გამოიყურებოდე, არაფრით გამოგარჩევენ სხვებისგან? ახლა რა დაფარულ ისტორიებს ინახავს თავის ნაკეცებში? და ეს ისტორიები იტევს კი მთელ მსოფლიოს, როგორც მაშინ?

აქვე, მინდა ნიკო ფიროსმანის "ყაჩაღმა ცხენი მოიპარა" და პ. ჩაიკოვსკის "არაბული ცეკვაც" დავლინკო – თუ წაიკითხავთ წიგნს, – კითხვისას გაჩენილი განწყობებისთვის :) 
 

Tuesday, December 1, 2015

კუნძულის შესაძლებლობა


სიცოცხლეში ერთხელ მაინც, ალბათ ყოველ მეორე, ყოფიერებისგან დაღლილ და გულგატეხილ ადამიანს მაინც უნატრია დაძინება და გარკვეული დროის შემდეგ ცხოვრების იმავე პოზიციიდან გაგრძელება, რომელზეც ძილამდე შეჩერდებოდა. როგორც ჩანს, უელბეკსაც. მისი გმირები კუნძულის შექმნის შესაძლებლობას უშვებენ, სადაც ნეო ადამიანებს შეეძლებათ ცხოვრება ზუსტად ისე, ზემოთ რომ ვწერდი. ოღონდ მათი "ძილ-ღვიძილი" მუდმივობას ნიშნავს – უკვდავებას, როგორც ამას ჩვეულებრივი მოკვდავები ვუწოდებთ. ყველა, ვინც ახალ რელიგიას ეზიარება, მიიღებს ბილეთს უსასრულობაში, სადაც, უელბეკის აზრით, მტანჯველი ბავშვობისა და სიბერის პერიოდებზე აღარ დაიხარჯება დრო და ენერგია, ადამიანები შეძლებენ, ზრდასრულებმა და საკუთარ სურვილებსა და რაობაში გარკვეულებმა, განაგრძონ ცხოვრება დაპაუზება-სტარტის რეჟიმში. ამ სიზმარს იმდენად დამაჯერებლად აღწერს, რომ ფიქრობ, ემანდ შენს ირგვლივაც ხომ არ არსებობს ელოჰიმიტური ეკლესია, ხომ არ გაერთიანდე, აამო ხორცს და შესაბამისად სულს და თან თავად გადაწყვიტო, როდის აამოქმედო წასვლა-მოსვლის საკუთარი გრაფიკი. თან ფიქრობ: ასე თუ გაგრძელდა სამყაროს განვითარება, მართლაც რაღაც შეიცვლება, მაგალითად, არსებულ რელიგიებს – რაც ადამიანური ვნებების მამოძრავებელი ძალა და მიმართულებს მიმცემია დღეს, დაჯაბნის ახალი; ფიქრობ, რომ მოძველდა ის დოგმები, რასაც ჯიუტად მისდევენ ადამიანები, ვერ არგებენ თანამედროვე ყოფას და იტანჯებიან ამის გამო. 

უელბეკის მიმართ პროტესტის გრძნობა მიჩნდება, როცა მის ბოლო რომანებში ქალ გმირებს ვეცნობი. ის წერს ორმოცს მიტანებულ ქალებზე, რომლებიც ამ ასაკს, როგორც ფინიშს, ისე აღიქვამენ და მყისიერად კარგავენ სიცოცხლის ინტერესს. მგონია, რომ უელბეკი აჭარბებს, რომ შეუძლებელია 37-ის იყო ყველაზე სექსუალური, მიმზიდველი, რეალიზებული და უცებ, სამ წელიწადში, მოსიარულე ტომრად იქცე – თანაც, არა მხოლოდ ფიზიკურად. მაგრამ ბოლოს თითს ვკაკვავ. ცხადია, არსებობენ გამონაკლისები, მაგრამ რეალურად, ამ სასტიკ სამყაროში, ერთია, შენ რას გრძნობ და მეორე – ბაზარი რა მოთხოვნებს აყენებს. სამწუხაროდ, ყველაზე ლამაზი მცენარეც იწყებს ჭკნობას, როგორც კი მზე და წყალი მოაკლდება, როგორც კი პატრონი – თანამედროვე საზოგადოება – ბნელ კუთხეში მიდგამს და ახალ მცენარეს აირჩევს ფავორიტად. საბოლოო ჯამში, ადამიანებს კლავს მღელვარე ცხოვრებიდან მათი ჩამოშორება, უცებ იმის გამოცხადება, რომ მათი თამაშის დრო ამოიწურა და ახალ სეანსზე აღარ დაიშვებიან.

რამდენიც უელბეკის ახალ რომანს ვკითხულობ, იმდენჯერ ვფიქრობ, რომ ეს ჩემთვის ყველაზე ახლობელია. მერე ხდება ისე, რომ მორიგი რომანი ყველა მანამდელს მავიწყებს. ასე დამემართა "კუნძულის შესაძლებლობის" კითხვისას. ყოფიერების აუტანლობა ყველაზე ნიჭიერად, დამაჯერებლად, სრულიად რეალისტურად, რა თქმა უნდა, მიშელს შეუძლია, აღწეროს. ტკივილამდე მართალია, როცა გვიყვება თანამედროვე ადამიანის მარტოობაზე, სავსე და ამავდროულად ცარიელ ცხოვრებაზე, გულგრლილობაზე, შიშებზე, სიყვარულზე, სიკვდილისკენ სწრაფვასა და მაინც, სიცოცხლის ვერ დათმობაზე. ალბათ აქედან მოდის უკვდავების უშრეტი სურვილიც, აქედან მოდის ძალა, რომელიც მოაფიქრებინებს უელბეკის გმირებს გამოსავალს – თუ როგორ წავიდნენ ისე, რომ არა მეორედ, არამედ მრავალგზის დაბრუნდნენ და თან, გვერდით იყოლიონ ყველაზე ერთგული არსებები. ამავე დროს კი, ჩაუკეტონ კარი და გაერიყონ მათ, ვინც არ იწამეს მათი რელიგია, არ იწამეს ახალი გზა და მხოლოდ წარსულისკენ იყურებოდნენ.

ერთგული არსებები ვახსენე და უცნაურია, ბოლოს წაკითხულ სამ წიგნში, მიყოლებით, ძაღლებზე მხვდებოდა ოდები: რომ ყველაზე ახლობელი და ადამიანისთვის ნამდვილი, უანგარო სიყვარულის გრძნობის განმაცდეველი ძაღლია. ამას წერდა ბეკეტი "მოლოიში",  უელბეკი – "კუნძულის შესაძლებლობაში" და  ქსავიერ დე მესტრიც, რომელმაც თავისი წიგნის ერთი თავი მიუძღვნა ერთგულ მეგობარს.

წიგნიდან დასამახსოვრებელი იყო წერილის, როგორც დამაკავშირებელი ძაფის, ეპოქებს შორის გადებული ხიდის, როლი. წერილების – წმინდა წერილების – წერა თითოეულ ნეო ადამიანს შეუძლია, სადაც ყვებიან საკუთარ გამოცდილებასა და გრძნობებზე, ტოვებენ გზის მანიშნებლებს მეორედ, მეოცედ თუ მეორასედ მოსასვლელი "მესთვის". უელბეკის "კუნძულის შესაძლებლობაც" ასეთი წერილია – თანამედროვე ადამიანის გადაძახილი მომავალში, მისსავე თავთან. მინდა ვურჩიო ამ წერილის გაცნობა მას, ვინც ცხოვრებაში ერთხელ მაინც დაფიქრებულა ცხოვრების არსზე, თავის როლზე, საკუთარ სურვილებზე და თვალი გაუსწორებია მკაცრი რეალობისთვის; მას, ვინც არ დადის ვარდისფერი სათვალით და არც ჩანთაში მოეძებნება ის; ვინც მამაცია, როცა საქმე მიწაზე დგომას ეხება.