ბანი მანროს აღსასრული

ჩემი მუსიკალური გურუს პირველი წიგნი, რომელიც ქართულ ენაზე გამოიცა, "ბანი მანროს აღსასრულია". ეს არის დინამიურად მოთხრობილი,  ერთდროულად ძალიან მხიარული და სევდიანი ამბავი. მე პირადად, ფანტაზია არ მეყო, მთავარი გმირისთვის რაიმე სხვა სახე მიმეცა: ჩემთვის მას ქეივის გარეგნობა აქვს, ქეივის მიმიკები, ქეივის ხმა; ის ნიკია, რომელიც კოსმეტიკით მოვაჭრე ბანი მანროდ იქცა და შვილთან – 9 წლის ბანი უმცროსთან ერთად ახალ ცხოვრებას იწყებს. მანამდე: ბიჭუნა ეს-ესაა დაობლდა – ქმრის მექალთანეობით დეპრესიაში ჩავარდნილმა დედამისმა თავი მოიკლა. ამ დღიდანვე იწყება მამა-შვილის მოგზაურობა, რომელიც თავის მხრივ, ისევე როგორც წიგნი, სამ ნაწილად არის დაყოფილი (ქვეთავების სახელწოდებებია: "მექალთანე", "გამყიდველი" და "მკვდარი კაცი").

ეს წიგნი ვერ ჩაითვლება "დიდ ლიტერატურად", მაგრამ ვფიქრობ, მკითხველი აღმოაჩენს თავს ბანის ძველი მანქანის უკანა სავარძელზე (რადგან წინას ბიჭუნა იკავებს), მოუსმენს ბანის, შეჰყვება იმ ბინებში, სადაც ის შესვლას შეძლებს, იცინებს და მოიღუშება წიგნის გმირებთან ერთად და, საბოლოოდ, მოუნდება, ჩაეხუტოს პატარა ბანის, რომელიც ენციკლოპედიის ფურცლებიდან გასცქერის იმ სამყაროს, სადაც მისთვის არავის სცალია.
ჰო, წიგნი 18+ მკითხველისთვის არის განკუთვნილი (ნუ, სასურველია), ხოლო ვინც ინგლისური იცით, იუთუბზე შეგიძლიათ, ავტორისვე წაკითხულ ვერსიებს მოუსმინოთ და თან მის სახეზე გადარბენილ ემოციებს მიადევნოთ თვალი. მაგალითად, აქ.

უსარგებლო კაცი

საიტ ფაიკ აბასიანიკმა (1906-1954) თურქული პროზის, კერძოდ მოთხრობის ჟანრის განვითარებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა. მას ერთ-ერთ ყველაზე ჰუმანისტ მწერლად მიიჩნევენ. შეიძლება ითქვას, აბასიანიკი ბიოგრაფიულ პროზას წერდა – იგი ყოველგვარი შელამაზების გარეშე იმ ადამიანების ცხოვრებას აღწერდა, რომლებსაც თავად იცნობდა: ესენი იყვნენ სტამბოლელი მუშები, მეთევზეები, ბავშვები, უმუშევრები თუ ღარიბები. რეალისტური ნაწარმოებების გამო მწერალს ერთხანს ქვეყნის ხელისუფლებაც დევნიდა. აბასიანიკმა ნოველების გამოქვეყნება 1936 წლიდან დაიწყო, ხოლო კრებული, რომელზეც ქვემოთ მინდა დავწერო, თურქულ ენაზე 1948 წელს გამოიცა.

კრებულში „უსარგებლო კაცი“ 14 მოთხრობაა შესული. ყველა მათგანში მოქმედება სტამბოლში ვითარდება. მათში ერთი შეხედვით ისეთი ადამიანების ისტორიებია მოთხრობილი, ვისზეც „ნეტა რა აზრი აქვს მის ცხოვრებასო“ შეიძლება წამოგცდეს. თუმცა, ავტორი სწორედ რომ ამ აზრს გვაჩვენებს – მოქმედი გმირები ცხოვრების შეცნობისთვის დამხმარე, თვალსაჩინო ნახატები ხდებიან მწერლის კალმის საშუალებით. გარდა ამისა, მინდა აღვნიშნო ის სხარტი შედარებები, სწორად და ზომიერად არჩეული სამკაულებივით რომ უხდება თხრობას.

ჩემთვის გამორჩეული იყო რამდენიმე მოთხრობა და მათი გმირები: მღვდელი ალექსანდრისი, რომელიც ისევე ამშვენებდა გარშემომყოფთა კუშტ ცხოვრებას, როგორც მაისის საღამოებში უშნო ეკლესიის გუმბათს მასზე შემომჯდარი თოლია ან ყვავი. თუმცა ამის შემჩნევა არავის სურდა. მღვდელი ადამიანებისთვის მხოლოდ განკითხვის ობიექტი იყო, არადა შეეძლოთ მისგან სიცოცხლის სიყვარული  – ყველაზე ნამდვილი რელიგია ესწავლათ და მიეღოთ. „თოკის ამბავში“: იმ უსარგებლო ადამიანის ყოფა – ვინც იმისთვის დაიბადა, რომ ხალხისთვის გაოცებულს ემზირა; ვინც ადგილს და დანიშნულებას ვერ პოულობს მიწაზე, მას შანსსაც კი არ აძლევენ, რომ რაიმე შეძლოს, რადგან "ასეთ ასაკში..."; ქალბატონი აიშე მოთხრობიდან "პავილიონი სასაფლაოზე". მას საფლავი უკვე ოცი წელია, გამზადებული აქვს – ის საფლავი, რომლის ნახვისას კაცი იფიქრებს – ალბათ როგორ დავიწყებია თავისი მეორე ნახევარი – წასულა და ცხოვრებით ტკბებაო; თუმცა, ყველაფერი, რაც ბრწყინავს, ოქრო როდია – აიშე ხანუმი სახლიდან გასვლასაც ქმარს უთანხმებს, მერე რა, რომ საფლავზე აბიბინებულ ბალახს არ გლეჯს; შინ დაბრუნებული, გადახვეწილი კაცის სევდით და იის სურნელით გაჯერებული „იების ველი“, მეთევზეების ისტორიები (ამ თემას განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს მწერლის შემოქმედებაში, რადგან ცხოვრების დიდი ნაწილი მეთევზეთა შორის გაატარა) და კიდევ რომელი ერთი... თითქოს არაფერი, მაგრამ ისე გებეჭდება ეს მოთხრობები ცნობიერში, რომ ალბათ შეუძლებელი იქნება მათი დავიწყება. კიდევ უფრო მეტად გინდება, გაიარო სტამბოლის (და არა მხოლოდ) ქუჩებში და სწორედ ამ თვალით შეხედო შემხვედრებს. ისიც კი ვიფიქრე, რა კარგი იქნებოდა, თითოეულ ნოველაზე უდიალოგებო, მოკლემეტრაჟიანი ფილმის გადაღება (ან ასეთ ფილმებად მათი ნახვა).

სკორტების მზე

ეს წიგნი შემთხვევით აღმოვაჩინე წიგნის ფესტივალზე, გამომცემლობა „აგორას“ ფასდაკლების კალათაში სხვა, ასევე საინტერესო წიგნთან ერთად (რომელზეც შემდეგ პოსტში დავწერ). მანამდე, სამწუხაროდ, არცერთ ამ მწერალზე არ მქონდა ინფორმაცია, მიუხედავად იმისა, რომ ორივე ცნობილი და აღიარებულია.

ლორან გოდე თანამედროვე ფრანგი მწერალია  (დ. 1972), მისი „სკორტების მზე“ კი უკვე 34 ენაზე თარგმნილი და გონკურის პრემიის (2004) მფლობელი რომანი. „სკორტების მზე“ ოჯახური საგაა – მასკალზონე-სკორტების რამდენიმე თაობის ისტორიას გვიამბობს და თან ცხოვრების ამაოებაზე გვაფიქრებს. ეს სხარტად, ყოველგვარი გაწელვის გარეშე მოთხრობილი ისტორია მკითხველს არ მოაწყენს. სამხრეთული ფერები, მზე და მზის შვილები, იტალიელების ნათლად გამოხატული მენტალიტეტი... მთავარი გმირები  ცხოვრების მიზანს ეძებენ, საკუთარ ბედისწერას თვალს თამამად უსწორებენ და მიზნისკენ მათი წინაპრის ვირივით ჯიუტად მიიწევენ; სიცოცხლის ბოლოს რუტინული ცხოვრების გზაზე გამონათებულ, ყველაზე ბედნიერ დღეს იხსენებენ და მემკვიდრეებს მთავარ მესიჯს უტოვებენ – ყველაზე მნიშვნელოვან ცოდნას, რაც საკუთარი გამოცდილებით ისწავლეს.

იესოს სახარება

ჟოზე სარამაგუ რომ ათეისტი იყო, მისი მკითხველებისათვის უცხო ამბავი არ არის, თუმცა მის რომანებში, შესაძლოა, იმაზე მეტად ცხოვრობს მორწმუნეთათვის ნაცნობი ღმერთი, ვიდრე რომელიმე სხვა ავტორის ნაწარმოებში. ის ხუმრობს, ამიწიერებს ღმერთსაც და ეშმასაც, აკრიტიკებს ღვთისმსახურებს და ღვთისმსახურებას, მაგრამ არასდროს ცინიკურად. „იესოს სახარებაც“ ამის დასტურია – შეიძლება ითქვას, მისი შექმნისას მწერალმა ბეწვის ხიდზე იარა და წარმატებით. თუ ვინმე ელის სკანდალურ ტექსტს (როგორი საქმეა – იესოს ცხოვრებაზე ათეისტი წერს), კოვზი ნაცარში ჩაუვარდება. თუმცა, მკითხველსაც გააჩნია. მე მაინც მგონია, რომ მორწმუნე ადამიანი არ უნდა დარჩეს შეურაცხყოფილი ამ მშვენიერი წიგნით, სადაც აღწერილია იოსებისა და მარიამის ოჯახური ცხოვრება, იესოს ჩასახვის ამბავი, მისი ბავშვობა და სიყმაწვილე (რაც გამოტოვებულია სახარებაში), მიწიერი ცხოვრება ვიდრე გაღმერთებამდე – როგორც ჩვეულებრივი, ახალგაზრდა კაცისა, რომელიც  უშვებს შეცდომებს, ვისთვისაც უცხო არ არის ურჩობა ან ბრაზი, განიცდის ვნებას და შეყვარებულია ისე, როგორც ამას რიგითი ადამიანი შეძლებდა. რაც ამ წიგნში დამაკლდა, ქალების გრძნობების, აზრების მეტად წარმოჩენაა – მაგალითად, მარიამის. თუმცა, მეორე მარიამის – მაგდალინელის – სახე გაცილებით გახსნილია.

„იესოს სახარება“ 1991 წელს გამოიცა და გამოცემისთანავე მოჰყვა არაერთგვაროვანი გამოხმაურებები. ვატიკანის გაზეთმა "L'Osservatore Romano" სარამაგუს ვრცელი კრიტიკული წერილი მიუძღვნა, მის ნაწარმოებს „მკრეხელური“ უწოდა და სარამაგუ მწვალებლად შერაცხა. გარდა ვატიკანისა, მწერლის წინააღმდეგ ქვეყნის ხელისუფლებაც გამოვიდა – სახელმწიფო მდივანმა კულტურის დარგში სარამაგუ ევროპის ლიტერატურული პრემიის პორტუგალიელი კანდიდატების სიიდან ამოიღო. თავის მხრივ, მწერალმა სახელმწიფო ცენზურაში დაადანაშაულა და მეუღლესთან ერთად კანარის კუნძულებზე გადავიდა საცხოვრებლად. ეკლესიას და სახელმწიფოს არც შემდეგში დაუკვლია კრიტიკა: 1998 წელს, როცა სარამაგუმ ნობელის პრემია მიიღო (მიიჩნევა, რომ სწორედ ამ წიგნის გამო მიანიჭეს სარამაგუს ნობელის პრემია ლიტერატურაში), ვატიკანმა კვლავ მიუძღვნა გამოხმაურება, მისი გარდაცვალების შემდეგ კი გამოაქვეყნა ნეკროლოგი, სადაც მწერალს "პოპულისტ ექსტრემისტსა" და "ანტირელიგიურ იდეოლოგს" უწოდებდნენ, ხოლო პორტუგალიის პრეზიდენტი მის დაკრძალვაზე არ მივიდა და განაცხადა, რომ ასეთ მწერალს არ იცნობდა, რამაც ათეულ ათასობით პორტუგალიელის გულისწყრომა გამოიწვია.   
თუმცა, ცხადია, მისი რომანის ირგვლივ განსხვავებული აზრიც ჟღერდა: კრიტიკოსებმა "იესოს სახარებას" "ღრმად ფილოსოფიური და პროვოკაციური" უწოდეს, აგრეთვე ჩათვალეს, რომ სარამაგუმ თავისი მხატვრული ტალანტი ყველაზე უკეთ ამ ნაწარმოებში წარმოაჩინა და წიგნი მაგიური რეალიზმისა და სოციალურ-ისტორიული პროზის შესანიშნავი ნიმუშია; სხვათა შორის, კათოლიკურ ეკლესიაშიც ჰქონდათ დადებითი შეფასება. მაგალითად, ლისაბონის კარდინალის სიტყვით, „არ არსებობს გონიერი მორწმუნე, რომელიც ამ რომანით არ აღფრთოვანდება“. 

როიალ-მერი

ჯერ აღმოსავლურ მოტივებზე შექმნილმა ყდამ მიიქცია ჩემი ყურადღება, მერე პირველივე გვერდზე ჩახუჭუჭებულმა წინადადებამ ჩამითრია და „ორ ნიმუტში“, როგორც წიგნის ერთი გმირი ამბობს, გადავწყვიტე, რომ ბოლომდე უნდა გავსულიყავი. არც მინანია.
აბო იაშაღაშვილის „როიალ-მერი“ ერთი ამოსუნთქვით იკითხება. ეს არის ოსმალურ-სპარსულ-რუსულ-ევროპულ-ქართული საკაზმით გაწყობილი, იმდროინდელი ქალაქელების ხასიათებისა და ჩვევების კარგად გადმომცემელი დეტექტიური ამბავი. წიგნის ენა ისევეა დაგვირისტებული, როგორც 125 წლის წინანდელი, შუკა-ბანდებიანი თბილისი, რომელზეც ავტორი გვიყვება. ძალიან მომხიბვლელია ეს აზიური და ალაგ-ალაგ ევროპაშემონაპარი, ფერადი ქალაქი. წიგნის თითქმის ყველა გმირი ძალიან ბევრს დადის – ფეხით, ეტლით, კონკით თუ ველოთი, მხოლოდ მათთვის ნაცნობი შესახვევებით თუ პროსპექტზე გამოსული და შენც, მათ ჩქარ ნაბიჯს ადევნებულს, ნაყროვანების გრძნობა გიჩნდება – გგონია, რომ მაშინდელი დედაქალაქი უკიდეგანო იყო. არადა, მოქმედება სულ რამდენიმე ქუჩაზე ვითარდება და ლაგდება, როგორც ჭადრაკის დაფაზე. მერე იწყებ ფიქრს: ახლა, როცა თბილისი ბევრად ვრცელია, არის კი ისეთი მრავალფეროვანი, როგორც ადრე? ახლაც არაფერი უკვირთ ამ ქალაქში და, როგორ უცნაურადაც არ უნდა გამოიყურებოდე, არაფრით გამოგარჩევენ სხვებისგან? ახლა რა დაფარულ ისტორიებს ინახავს თავის ნაკეცებში? და ეს ისტორიები იტევს კი მთელ მსოფლიოს, როგორც მაშინ?

აქვე, მინდა ნიკო ფიროსმანის "ყაჩაღმა ცხენი მოიპარა" და პ. ჩაიკოვსკის "არაბული ცეკვაც" დავლინკო – თუ წაიკითხავთ წიგნს, – კითხვისას გაჩენილი განწყობებისთვის :)