თოვლი

ორჰან ფამუქის წიგნებს შორის, რაც ჯერჯერობით წამიკითხავს, „თოვლი“ ყველაზე მეტად მომეწონა. ეს არის ისლამის გაფეტიშების, სეკულარიზმის, დასავლეთისკენ სწრაფვის, სომეხთა გენოციდის, ქალთა მდგომარეობის და, უბრალოდ, ადამიანების შესახებ დაწერილი ძალიან კარგი წიგნი. სომხების და ქურთების თემის წამოწევის გამო ფამუქს სამშობლოში, შეიძლება ითქვას, ომი გამოუცხადეს. 2005 წელს თურქეთის სახელმწიფომ მის წინააღმდეგ სარჩელიც კი აღძრა. 2007 წლიდან მწერალი ამერიკის შეერთებულ შტატებში გადავიდა, თუმცა მის მიმართ გამოვლენილი საყოველთაო ზიზღის მიუხედავად, მალევე დაბრუნდა თურქეთში.

„თოვლი“ 1999-2001 წლებშია დაწერილი და სხვადასხვა რეიტინგის მიხედვით ჩვენი საუკუნის ერთ–ერთ საუკეთესო რომანად ითვლება. წიგნს ეპიგრაფად წამძღვარებული აქვს სტენდალის სიტყვები: "პოლიტიკა ლიტერატურულ ნაწარმოებში ისეთივე უხამსობაა, როგორც შუა კონცერტში გასროლილი ტყვია, მაგრამ მისი იგნორირებაც შეუძლებელია. ახლა კი საშინელ სიმახინჯეებზე ვისაუბრებთ..." ეს ეპიგრაფი ზუსტად გამოხატავს "თოვლს" – რომანში პოლიტიკის "საშინელი სიმახინჯეებია" თავმოყრილი და მეტიც, ერთ ეპიზოდში სწორედ რომ სცენიდან ცვივა ტყვიები.

რომანში მოქმედება აღმოსავლეთ თურქეთში მდებარე ქალაქ ყარსში იშლება. პოლიტიკური მიზეზებით გამოწვეული თორმეტწლიანი განშორების შემდეგ, სამშობლოში ბრუნდება პოეტი, სახელად კა (აქვე, საინტერესოა სახელებით თამაში: მთავარი გმირი – კა, სიტყვა თოვლი, რომელიც თურქულად გამოითქმის, როგორც „კარ“ და ქალაქი, სახელად ყარსი (კარს)). წიგნში აღწერილია კას სამდღიანი მოგზაურობა დიდთოვლობისას გარესამყაროს მოწყვეტილ ყარსში. თუმცა, ეს სამი დღე იმდენად ბევრ მოვლენას იტევს, რომ გგონია, გმირების მთელ ცხოვრებას მიადევნე თვალი. ეს არის წიგნი გულუბრყვილო ადამიანებზე, მიუხედავად იმისა, რომ სულაც არ ჰგვანან გულუბრყვილოებს, რადგან შეუძლიათ ამაზრზენადაც მოიქცნენ. ამიტომ წიგნის დახურვისას არც კი ბრაზდები მათზე, მით უმეტეს, არ გძულს. მათ უფრო  გარემოებების მსხვერპლები (ან ქმნილებები) შეიძლება ეწოდოთ. 

წიგნში მოთხრობილია სისხლიანი სამხედრო გადატრიალების ამბავი, რომელიც მთავარი გმირის ყარსში ჩასვლას დაემთხვა. პოეტი კა, ნებით თუ უნებურად, პოლიტიკურ ორომტრიალში ერთვება. ამ ფონზე ახალ სიცოცხლეს იძენს მისი სასიყვარულო რომანი; ცოცხლდება მისი წლების მანძილზე მიძინებული მუზაც და 19 ახალ ლექსად იქცევა. რომანში განსაკუთრებით საინტერესოა ქალების თემა – თუ როგორია მათი უფლებები, სურვილები და გადაწყვეტილებები მუსულმანურ საზოგადობაში. გარდა ამ თემისა, ჩემთვის გამორჩეული იყო რამდენიმე ეპიზოდი: პედაგოგიური ინსტიტუტის დირექტორის უკანასკნელი დიალოგი მის მკვლელთან, ყარსის თეატრის სცენიდან მაყურებლების დახვრეტა, ყარსელების შეკრება დასავლეთისადმი მიმართვის შესადგენად, ტერორისტის, მისი საყვარლის და კას საუბარი ევროპის  შესახებ გერმანული ოჯახის მაგალითზე. 

მე ვაფასებ ფამუქის გამბედაობას, იყოს კრიტიკული საკუთარის მიმართ ისეთ ქვეყანაში, სადაც კრიტიკას შეიძლება ფიზიკური ლიკვიდაცია დაუპირისპირონ; ისაუბროს რელიგიაზე იქ, სადაც ფუნდამენტალისტები ცხოვრობენ; ისაუბროს სახელმწიფოს უსუსურობაზე და მხოლოდ ღმერთის იმედად დარჩენილ მოსახლეობაზე – კაცებზე, რომლებიც თავს რელიგიას უძღვნიან და ქალებზე, რომლებიც თავს რელიგიის სახელით იკლავენ. ამ წიგნში არაერთი პარალელი ვიპოვე ჩემს ქვეყანასთან: ძალიან ჰგავს ჩვენი ქრისტიანი მოსახლეობა თურქ მუსლიმ მოსახლეობას; ჩვენი სოციალური ფონი მათსას, ჩვენი რელიგიის და დასავლეთის მიმართ დამოკიდებულება მათსას (კითხვისას არაერთხელ გამახსენდა ცნობილი გამონათქვამი "ქართველობას გვართმევენ!"). სხვათა შორის, ფამუქს არც ჩვენ ვავიწყდებით – ქართველი გმირებიც არიან „თოვლში“ ჩარჩენილები; მართალია, არც თუ საამაყო კუთხით, მაგრამ ესაც ჩვენი მწარე სიმართლეა. 

და ბოლოს, ფამუქის წიგნების სათაურებს თუ დავალაგებთ, სამი ფერის გამად იქცევა. შავზე ვერაფერს ვიტყვი – არ წამიკითხავს, წითელმა და თეთრმა კი კარგი შთაბეჭდილება და, ამავე დროს, კითხვა დამიტოვეს საკუთარ თავთან: ის შინაგანი პროტესტი (როგორც ძალიან პოპულარული მწერლის მიმართ), რამდენიმე წლით რომ დამიგვიანა ფამუქის გაცნობა, რატომ მქონდა. 

აქვე ამონარიდები:  1, 2, 3, 4